Họ Đào Việt Nam – Lịch sử hình thành và phát tích cổ 1

Sự hình thành và phát triển Họ Đào ở Viêt Nam

Phần họ Đào, ngoài 12 làng Đào xá ghi nhận trong sách này, có một làng Đào xá nổi tiếng về di chỉ trống đồng Đông Sơn và ngôi đình cổ kính nổi tiếng với tục bơi trải ở đầm Đào hiện thuộc huyện Tam Thanh tỉnh Phú Thọ. Ngoài ra còn có làng mang tên hai họ là:Đào Đặng ở Tiên Lữ, Hưng Yên và các làng mang tên Đào Ngõa, Đào Ninh, Đào Tân, Đào Trường, Đào Thịnh, Đào Xuyên…Người ta còn thấy có 15 tên làng xã khác bắt đầu bằng chữ Đào là hoa đào như:Đào Động, Đào Lâm, Đào Khê, Đào Viên v.v…Có thể liên quan đến họ Đào.

1. HỌ ĐÀO Ở VIỆT NAM TỰ BAO GIỜ

Chúng ta có bằng chứng là người họ Đào đã có mặt ở Việt Nam từ thời các vua Hùng. Người họ Đào ở đây gắn bó với đất Việt yêu quý, với những cái tên rất Việt Nam như:Đào Nồi, Đào Đống, Đào Vực. Đó là những người đã xã thân bảo vệ tổ quốc Việt Nam ngay từ thời kỳ đầu dựng nước.

Chúng ta có thể tìm thấy nhiều câu chuyện như vậy, qua thần tích các vị anh hùng dân tộc người họ Đào, được thờ làm thành hoàng ở nhiều làng rãi rác ở các vùng đất của Việt Nam.

Trong cuốn sách tên làng xã Việt Nam đầu thế kỉ XIX của viện nghiên cứu hán nôm(NXBKHXH Hà Nội 1981)biên tập dựa theo sách”các tổng trấn xã danh bị lãm”của triều đình nhà Nguyễn Soạn, tính từ Nghệ Tĩnh trở ra, người ta ghi nhận được 36 tổng, xã, phường, thôn, mang tên Nguyễn xá, 35 tên Hoàng xá, 23 Đặng xá, 21 Lê xá, 19 Ngô xá, 19 Lương xá, 18 Vũ xá, 12 Đào xá,10 Đồng xá,9 Mai xá, 8 Lê xá, 6 Trấn xá,1 Lý xá.Họ Lý vì bị nhà Trần muốn tận diệt, viện lý do tổ họ Trần tên là Lý bắt phải đổi sang họ Nguyễn và các họ khác nên chỉ còn một làng Lý xá.

Phần họ Đào, ngoài 12 làng Đào xá ghi nhận trong sách này, có một làng Đào xá nổi tiếng về di chỉ trống đồng Đông Sơn và ngôi đình cổ kính nổi tiếng với tục bơi trải ở đầm Đào hiện thuộc huyện Tam Thanh tỉnh Phú Thọ. Ngoài ra còn có làng mang tên hai họ là:Đào Đặng ở Tiên Lữ, Hưng Yên và các làng mang tên Đào Ngõa, Đào Ninh, Đào Tân, Đào Trường, Đào Thịnh, Đào Xuyên…Người ta còn thấy có 15 tên làng xã khác bắt đầu bằng chữ Đào là hoa đào như:Đào Động, Đào Lâm, Đào Khê, Đào Viên v.v…Có thể liên quan đến họ Đào.

Các làng mang tên một họ như kể trên thường ban đầu do cộng đồng những người cùng một họ lập ra, rồi sau có những người họ khác tới cộng cư nhưng vẩn còn mang tên ban đầu. Dĩ nhiên còn có nhiều làng khác vốn do một họ lập ra nhưng không mang tên họ ấy, như làng Thổ Khối ở Gia Lâm, làng Tú Đôi ở Kiến Thụy, Hải Phòng, đều do họ Đào có công sáng lập, làng Cổ Am huyện Vĩnh Bảo, xưa thuộc Hải Dương nay là Hải Phòng, họ Đào cũng chiếm đa số và có 6 họ Đào.

2. NHỮNG NƠI CÓ HỌ ĐÀO

Ta thư ghi trên bản đồ vị trí các huyện có các làng Đào Xá nói trên và cả các huyện là quê hương những người họ Đào được coi là danh thần, võ tướng các đời cùng với 47 vị đậu đại khoa trong 187 khoa Tiến sĩ từ năm 1075 đến 1919, 54 người họ Đào đậu Cử nhân trong 47 khoa thi hương thời nhà Nguyễn từ 1807 đến 1918, cùng những người nổi tiếng trong các ngành nghề khác mà ta ghi được ở quê quán, ta có một bản đồ.

Bản đồ này còn bỏ sót nhiều danh nhân họ Đào mà sử cũ không thấy ghi quê quán như Tể tướng Đào Tử Kỳ đời Trần, Thái bảo Đào Thạc Phụ đời nhà Lý v.v… nhưng cũng cho ta thấy được cụ thể các vùng định cư của người họ Đào thời xưa ở Việt Nam. Đối chiếu vào bản đồ từ Bắc xuống Nam, ta thấy người họ Đào xưa sống trong các tỉnh Tuyên Quang, Yên Ái, Phú Thọ, Vĩnh Yên, PhúcYên, Thái Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh, Hà Nội, Hà Đông, Sơn Tây, Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng, Hà Nam, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh,…

Các vùng ấy đều nằm trong địa bàn sinh hoạt của người Lạc Việt cổ, thời Âu Lạc vè sau và dưới thời Bắc thuộc thì đấy cũng là nơi đặt châu trị, quận trị và huyện trị của Giao Châu, Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam.

(Còn tiếp – Xem trang 2)